Warunki ?rodowiska kulturowego
Informacje o ??cznej
Warunki ?rodowiska kulturowego
Krajobraz kulturowy jest stosunkowo nowym elementem dziedzictwa kulturowego, przewidzianym ustawowo do ochrony konserwatorskiej od r. 1990 w formie ustanawiania pomników historii, konserwatorskich stref ochrony krajobrazowej, parków kulturowych, rezerwatów kulturowych. Przy analizie krajobrazu kulturowego danego obszaru uwzgl?dnia si? elementy krajobrazu przyrodniczego w powi?zaniu z warto?ciami lokalnego dziedzictwa kulturowego, w tym z tradycjami, histori?, za?o?eniami komponowanymi, zespo?ami zabytkowymi, itp. W uj?ciu planistycznym podstaw? jest okre?lenie zasobów ?rodowiska kulturowego - poczynaj?c od mo?liwie pe?nego rozpoznania wy?ej wymienionych elementów dziedzictwa kulturowego, historycznego i wspó?czesnego oraz zlokalizowania ich w konkretnym ukszta?towaniu i pokryciu terenu. Efektem jest uzyskanie w miar? obiektywnych wydziele? krajobrazowych o swoistej jednorodno?ci, a dalej ich waloryzacja stosowna do przyj?tej rangi warto?ciuj?cej.
?lady przesz?o?ci w gminie
Charakterystycznym elementem krajobrazu omawianej gminy jest mnogo?? przydro?nych kapliczek o charakterze zabytkowym i kulturowym. Istnieje ich ponad 50, s? to metalowe kapliczki s?upowe w J?grznej, Zaleziance i Klonowa; murowane z rze?bionymi figurami w Klonowie i Zagórzu. Na drzewach w okolicy Ose?kowa i Wyst?py wyst?puj? mini kapliczki nadrzewne. Spo?ród kamiennych figur i krzy?y kultowych, najciekawsze wyst?puj? przy trasie E - 77:przydro?na figura Chrystusa Frasobliwego mi?dzy ??czn? a Suchedniowem oraz metalowy krzy? w Wyst?pie, na grobie legendarnego powsta?ca z 1863 r.
W zasobach Pa?stwowej Ochrony S?u?by Zabytków w Kielcach znajduj? si?:
- Ko?ció? parafialny pod wezwaniem ?w. Szymona i Judy Tadeusza w ??cznej z 1912 r. (z czerwonego piaskowca, na planie krzy?a; nawi?zuj?cy do cech roma?skich i gotyckich) z towarzysz?c? mu wolnostoj?c? dzwonnic? z piramidalnym dachem.
- Dwa zabytkowe cmentarze (parafialny w ??cznej i epidemiczny w J?grznej)
- Trzy miejsca pami?ci narodowej z okresu II wojny ?wiatowej w Klonowie, Zaleziance i ??cznej.
Istniej? te? budynki o charakterze etnograficznym. Charakterystyczne budynki drewniane na omawianym obszarze, cechuj? si? prostok?tnym rzutem, dwuspadowym dachem, pokrytym gontem
S? te? zabytki techniki, pozosta?o?ci po m?ynach i ku?nicach w postaci grobli (rejon rzek Ja?lanej i Kamionki), równie? ?lady dawnego górnictwa w postaci nazewnictwa (Jamno, Bukowa Góra, Joczna), obiekty
kolejowej in?ynierii (przepusty w nasypach, umocnienia nasypów, pozosta?o?ci po kolejkach w?skotorowych).
W?a?ciwie wyeksponowane i zadbane jest miejsce pami?ci zwi?zane z ofiarami terroru hitlerowskiego na terenie Klonowa. Krzy? brzozowy towarzyszy tu pomnikowi z list? ofiar, ca?o?? jest ogrodzona i sprzyja zadumie nad przesz?o?ci?. Bez elementów religijnych wyst?puje pami?tkowy g?az w Za?eziance, z wyrytym napisem oddaj?cym cze?? poleg?ym partyzantom. To kameralne miejsce pami?ci, usytuowane przy wej?ciu do szko?y, jest utrzymane w dobrym stanie, ale tak ?ci?le otoczone drzewami i krzewami, i? prawie odizolowane optycznie.
Kapliczka przydro?na Chrystusa Frasobliwego przy drodze E - 77 mi?dzy ??czn? a Ostojowem (dzie?o okolicznego artysty ludowego)
Archeologia
Na. terenie gminy nie wyst?puj? wprawdzie zarejestrowane stanowiska archeologiczne, ale te? rejon ten nie zosta? w pe?ni przebadany archeologicznie. Zasi?g zachodni Staro?ytnego Okr?gu Górnictwa i Hutnictwa ?wi?tokrzyskiego wed?ug dotychczasowych bada? si?ga na wschodnie obrze?a gminy - co mo?e wskazywa? na mo?liwo?? dalszych odkry? ju? na terenie gminy. Takie lokalne nazwy jak "Kamienie" (Kamionki) lub "Wydryszów" w rejonie Zaskala (Widrzisov na mapie Mayera von Heldensfeid z 1801 roku) by?y zwykle, wed?ug wybitnego specjalisty hutnictwa staro?ytnego - Bielenina, miejscem nagromadzenia dymarkowego ?u?la.
Tradycyjne obiekty drewniane, formy zabudowy, etnografia
Drug? grup? zabytków s? tradycyjne budynki drewniane - mieszkalne, zagrodowe i us?ugowe. Mimo masowego zast?powania parterowej, rodzimej zabudowy drewnianej nowymi, obcymi kulturowo budynkami murowanymi, istnieje prawie w ka?dej wsi kilka obiektów godnych ochrony.
Stan wielu tradycyjnych obiektów drewnianych wskazuje na ich rych?? rozbiórk? -jest tu kilka budynków opuszczonych, w stadium post?puj?cej ruiny. Nied?ugo jedynym ich ?ladem mog? sta? si? fotografie wykonane podczas inwentaryzacji.
Cech? charakterystyczn? wi?kszo?ci zachowanych budynków jest:
- prosty rzut prostok?tny, cz?sto niewielki ganek,
- brak podwy?szonych podmurówek (nieliczne wyj?tki),
- brak pi?tra mieszkalnego lub mieszka? na poddaszu,
- dach dwuspadowy z naczó?kami i przyczó?kami, niezbyt stromy,
- pokrycie dachu gontowe, chronione zwykle pap?
- utrzymanie naturalnego koloru konstrukcji drewnianych, w tym ?cian (bez ich malowania),
- ograniczona zdobno?? detalu (poza kilkoma przypadkami).
Zagrody zazwyczaj maj? kszta?t litery C, z budynkiem mieszkalnym ustawionym kalenicowo wzgl?dem drogi, obor? prostopad?? i stodo?? równoleg?? wzgl?dem domu. Od frontu utrzymywane s? ogródki kwiatowe, ale za szczelnym naogó? ogrodzeniem i wrotami. Takim przyk?adem jest, mi?dzy innymi, zagroda w Zagórzu - posiadaj?ca oznakowanie jako zabytek! Furta wej?ciowa, brama lub wrota maj? zwykle daszki z gontu. Przy wej?ciu sytuowane s? do?? cz?sto ?aweczki - miejsce pogaw?dek z przechodz?cymi znajomymi.
Wi?kszo?? krzy?y, figur i kapliczek znajduje si? za ogrodzeniem dzia?ek. Mo?na zaobserwowa? nierzadko specyficzne piwniczki ziemne o namiotowych - dwuspadowych dachach si?gaj?cych do gruntu. Wed?ug uzyskiwanych w terenie informacji wiele zachowanych obiektów drewnianych ma metryk? mi?dzywojenn? lub starsz?. Niektóre z nich dotrwa?y od po?owy XIX wieku w niez?ym stanie. S? to zarówno domy mieszkalne jak i stodo?y, obory, ku?nie. Z tych ostatnich zwraca uwag? niewielka ku?nia w Zagórzu, posiadaj?ca jeszcze dawne wyposa?enie XIX wieczne. Dach jej zosta? zmieniony z czterospadu na dwuspadowy, a komin pieca kowalskiego rozebrany, ale nietrudno to odtworzy? w razie potrzeby. W?a?ciciel zamierza j? rozebra?, cho? ch?tnie j? odst?pi za niewielk? op?at?. Warto zainteresowa? zakupem Muzeum Wsi Kieleckiej.
Wymienione wy?ej obiekty zas?uguj? na ochron? konserwatorsk?, co najmniej w formie wpisu do ewidencji i wykonania dokumentacji, za? te najbardziej warto?ciowe - do wpisu rejestrowego i wspomaganiu w remontach. Jest to szczególnie wa?ne dla zachowania rodzimej to?samo?ci kulturowej Ma?ej Ojczyzny. Ma to równie? istotne znaczenie dla promocji turystyki. Istniej? tak?e lokalne zgrupowania obiektów tradycyjnych, o du?ych walorach estetycznych, zw?aszcza w powi?zaniu ze starodrzewem przydomowym lub przyulicznym. Takie zespo?y zabudowy warto obj?? ochron? obszarow? a nawet wykupi? w miar? mo?liwo?ci - urz?dzaj?c w nich obiekty agroturystyki lub us?ugi powi?zane z turystyk?.
W?ród drewnianych obiektów us?ugowych wyró?nia si? korzystnie szko?a w Klonowie, dobrze wkomponowana w krajobraz, mimo podwy?szonej powierzchni i kubatury. Cechuje j? czterospadowy dach kryty blach? lukarny u?ytkowego poddasza, ganki, niewielkie okna, naturalny kolor malowanych ?cian drewnianych, otoczenie wysok? zieleni?. Jest dobrze utrzymana i warto pomóc w jej wieloletnim trwaniu.
Charakterystyczne cechy i przyk?ady tradycyjnej zabudowy drewnianej, zasygnalizowane powy?ej, winny by? inspiracj? twórcz? do projektowania wspó?czesnych obiektów lub ich doboru z katalogów. Godne podtrzymania s? tradycje lokalnej sztuki ludowej, swego czasu znacz?ce w regionie. Dotyczy to zw?aszcza wyrobów z drewna - snycerki, rze?by i p?askorze?by, zabawek, itp. Warto zidentyfikowa? i wyeksponowa? równie? inne tradycje folkloru - miejscowe legendy, podania i opowie?ci, o których istnieniu ?wiadcz? zapo?yczenia i cytowania literackie. Niezb?dne jest zaanga?owanie do tych prac specjalistów z dziedziny etnografii. Wielowiekowe lokalne tradycje bartnicze, kontynuowane jako pszczelarstwo, s? godne wspomo?enia.
Obiekty i miejsca historycznej techniki
Kolejn? grup? zabytków s? (staj? si?), lub mog? by?, pozosta?o?ci obiektów i budowli dawnej techniki oraz miejsc historycznej eksploatacji rud ?elaza. Na obrze?ach gminy znajduj? si? relikty dawnych m?ynów lub ku?niczek, cho?by w postaci resztek grobli. Lokalizacje cz??ci z nich mo?na ju? wst?pnie ustali? po dok?adnych analizach kartografii historycznej (niemniej dotychczasowe rozpoznanie jest jeszcze niepe?ne), po??czonych ze szczegó?owym przebadaniem terenu (tu przyda?yby si? dok?adne mapy lub zdj?cia lotnicze). Odtworzenie niektórych dawnych pi?trze? by?oby pomocne zarówno dla ochrony dziedzictwa kulturowego, jak i dla promocji turystyki oraz lokalnej rekreacji. Przyk?ady takie wyst?puj? w rejonie rzeki Ja?lanej, w tym na pograniczu gmin (dawny M?ynek, Dul?ba, itp), a tak?e na Kamionce (rejon by?ego m?yna Pocieszka, Dul?ba,). Archiwalia i zapiski historyczne ?wiadcz? równie? o górniczych tradycjach gminy po?o?onej w centrum by?ego Staropolskiego Okr?gu Przemys?owego. Brak jednak dok?adniejszych wskazówek lokalizacyjnych poza nazwami eksploatowanych gór i terenów (Jamno, Joczna, Osieczno, Bukowa Góra, itp.). Odnalezienie i wyeksponowanie ?ladów historycznego górnictwa, wzbogacenie tego lokalnymi przekazami lub legendami, mo?e równie? podnie?? atrakcyjno?? kulturow? oraz turystyczn? obszaru. Precedens nast?pi? ju? na pograniczu gminy - otoczono ochron? dawne kopalnie w rejonie ?winiej Góry. Celowe s?, wi?c dalsze badania specjalistyczne, potem stosowne wpisy do ewidencji lub rejestru i tworzenie warunków ekspozycji.
Zabytkami techniki staj? si? ju? (lub mog? si? sta?) obiekty in?ynierskie kolei (murowane przej?cia i przepusty w nasypach, umocnienia nasypów, itp.), posiadaj?cej tu tradycj? ponad 110 letni?. Podobn? lub m?odsz? tradycj? posiadaj? trasy w?skotorowych kolejek le?nych, rozwini?te w okolicach gminy i na jej obrze?ach.
Swoistymi zabytkami s? równie? historyczne trakty drogowe - ponad 150 lat traktu warszawskiego, kilkaset lat dawnych go?ci?ców i dró?ek - nierzadko zachowanych fragmentarycznie i ucz?szczanych dotychczas, a mo?liwych do identyfikacji dzi?ki najstarszym mapom. Drogom tym towarzyszy?y karczmy (znane ju? w XVIII wieku - Wyst?pa i XIX wieku -Wyst?pa, Gózd, Karczma Pocieszka ko?o ??cznej) oraz dró?nicówki - tzw. Koszary drogowe, od wybudowania traktu warszawskiego. Nazwa miejscowa Koszary przetrwa?a w Czerwonej Górce, a Pocieszka w ??cznej (wed?ug danych z lat sze??dziesi?tych XX wieku), ale dok?adnej lokalizacji by?ych obiektów w terenie nie uda?o si? dotychczas ustali?.
Warto kontynuowa? rozpoznanie najciekawszych elementów komunikacyjnych i w??czy? je jako lokalne atrakcje turystyczne. Trasy kolejek mog? by? szczególnie atrakcyjne dla zwiedzania okolic. Po??dane jest dokonanie specjalistycznej oceny warto?ci zabytkowej elementów historycznej komunikacji i transportu i najciekawsze obj?? ochron? konserwatorsk?.
Opracowa?a i dostarczy?a: Aneta Chrz?szczyk
Skanowa?: Przemas Prawa autorskie © Skar?yski Wortal Turystyczny Wszystkie prawa zastrzeżone. Opublikowane: 2006-03-24 (13234 odsłon) [ Wróć ] |
