Okratek australijski
(Clathris archeri)
Nowe stanowiska w województwie ?wi?tokrzyskim
Sromotnikowce s? niezwykle ciekaw? grup? grzybów wielkoowocnikowych. Ich cech? charakterystyczn?, rzadk? w ?wiecie grzybów, jest specyficzny sposób rozsiewania zarodników. U wi?kszo?ci gatunków zarodniki rozsiewane s? przez wiatr. Jest to mo?liwe ze wzgl?du na male?kie rozmiary, a tym samym i wag?, zarodników. Sromotnikowce wydzielaj? bardzo mocny i niemi?y dla cz?owieka zapach rozk?adaj?cego si? mi?sa lub zepsutego sera. Jest on wyra?nie wyczuwalny z odleg?o?ci nawet kilkunastu metrów. To on przywabia liczne owady, które siadaj?c na g?stym ?luzie barwy oliwkowo-br?zowej do br?zowo-czarnej wydzielanym przez owocniki (i zlizuj?c go, b?d? oblepione nimi) przyczyniaj? si? do rozsiewania zarodników.
Do tej ciekawej grupy grzybów nale?y mi?dzy innymi, rosn?cy tylko na bardzo ?yznych siedliskach, oryginalny okratek australijski(Clathris archeri) – nazywany równie? kwiatowcem australijskim. Jest spotykany bardzo rzadko, a zawleczony zosta? do Europy z tropików. Kszta?t tego grzyba jest niezwyk?y, tak jak i jego barwa. Przypomina kwiat (st?d jego druga nazwa) lub nienaturalnie powyginan? rozgwiazd?. Kolor: od jasno-ró?owego przy gruncie, do intensywnej, ?ywej czerwieni na ramionach. Pokrywaj? je nieregularne krople mazistej, ?luzowatej wydzieliny barwy ciemnobr?zowej, wpadaj?cej w czer? (zaieraj?cej zarodniki) o bardzo niemi?ym zapachu [cho? nie tak intensywnym jak np. u sromotnia bezwstydnego (Phallus impudicus)].
M?ode owocniki maj? kszta?t jajowaty (tzw. “czarcie jajo”) wyrastaj?c z bia?ych, korzeniowych sznurów grzybni i przypominaj? ... m?odego ziemniaka. S? owalne i lekko sp?aszczone. ?rednica ich wynosi 3 do 5 cm, za? wysoko?? 2 do 4 cm. Z up?ywem czasu ich szaro-jasnobr?zowa b?oniasta skórka nieregularnie p?ka ukazuj?c pokryte ?luzem jasne wn?trze. Przez pó? prze?roczysty ?luz wida? jasno czerwono – amarantowe ramiona zwini?te wierzcho?kami po obwodzie kuli, któr? tworz?. Wszystko to wygl?da równie niesamowicie jak i okaz doros?y.
Niestety, z chwil? gdy grzyb zaczyna si? rozwija? ju? podlega “niszczeniu”. ?eruj? na nim ?limaki oraz jest intensywnie odwiedzany przez ró?ne owady – najcz??ciej muchówki. Ten pi?kny grzyb rzadko w ca?o?ci do?ywa “s?dziwego wieku”, jest bardzo nietrwa?y. "Nadgryzany" ze wszystkich stron w trakcie rozwoju, powoli rozpada si?, gubi?c poszczególne ramiona [najcz??ciej ma ich (4)5 do 7( 8 )] lub ich fragmenty. Doros?y osi?ga wysoko?? nawet 10 - 11 cm.
Pierwsz? informacj? o “dziwnym grzybie” otrzyma? autor w dniu 23 lipca 2004 roku. Jednak sam jego opis pozwoli? od razu stwierdzi?, ?e odnaleziono u nas okratka australijskiego. Nast?pnego dnia, tj. 24 lipca 2004r., rozwini?ty okaz zosta? po raz pierwszy sfotografowany na terenie powiatu skar?yskiego (aparatem optycznym) przez Andrzeja Sta?kowiaka, na dzia?ce przy ul. Ponurego 103, b?d?cej w?asno?ci? Pa?stwa Reginy i Witolda Zaj?czkowskich.
Zgodnie z o?wiadczeniem w?a?cicieli dzia?ki, najwcze?niej zauwa?one okratki pojawi?y si? na tej dzia?ce oko?o 8 lat wcze?niej. Chocia? dzia?ka s?siaduje z lasem, grzyby wyrastaj? na ?ci?le okre?lonych powierzchniach odleg?ych od ?ciany lasu.
Pierwsza powierzchnia, licz?ca oko?o 20 m², poro?ni?ta jest przystrzygan? regularnie muraw?. Rosn? na niej: m?ody – kilkuletni krzew bzu lilaka (Syringa vulgaris), oko?o dziesi?cioletnia sosna (Pinus silvestris) oraz oko?o dziesi?cioletni krzew leszczyny (Corylus avellana).
Druga powierzchnia – licz?ca oko?o 30 m² i oddalona od poprzedniej o oko?o 20 m– obsadzona jest kilkuletnimi krzewami borówki ameryka?skiej (Vaccinium corymbosum).
Kolejne egzemplarze zosta?y sfotografowane (aparatem cyfrowym) w dniach 28 lipca oraz 24 wrze?nia 2004r. przez Paw?a Rzuchowskiego. Ca?o?? stanowi obecnie znakomit? dokumentacj? fotograficzn? gatunku – od okazów m?odocianych ( przed rozwini?ciem ) po okazy w pe?ni wykszta?cone – z terenu naszego powiatu.
Jest to, jak wcze?niej wspomniano, grzyb przywleczony do Europy z obszarów tropikalnych. Jednak, cho? bardzo rzadko obserwowany, zadomowi? si? w naszym klimacie i rozszerza area? wyst?powania. Prawdopodobnie grzybnia przenoszona jest równie? w miar? rozszerzania upraw obcych gatunków kwiatów i krzewów. Sprzyja temu ogólne ocieplenie klimatu. W tym konkretnym przypadku dotyczy? to mo?e, za?o?onej na wilgotnym i ?yznym siedlisku, ma?ej plantacji borówki ameryka?skiej.
W bie??cym roku wyros?o tu ??cznie kilkana?cie egzemplarzy tego pi?knego i niezwyk?ego grzyba. Ostatnie “czarcie jaja” obserwowano jeszcze w pierwszych dniach listopada. W po?owie miesi?ca rozpocz?? si? okres niskich temperatur oraz opadów ?niegu. Temperatura spad?a nawet do –10°C. Zdziwienie by?o ogromne, gdy na prze?omie listopada i grudnia temperatura nieco si? podnios?a i ?nieg zacz?? topnie? - spod jego resztek wy?oni?o si? ... siedem rozwini?tych (cho? niestety mocno nadwyr??onych) owocników!
Najnowsze informacje dotycz?ce powiatu skar?yskiego rozszerzaj? teren wyst?powania omawianego gatunku. W bie??cym roku spotykany by? równie? przy drodze w lesie na Brzasku gm. Bli?yn (ta informacja pochodzi od Pa?stwa Skowronów – s?siadów p.Zaj?czkowskich) oraz w miejscowo?ci Zaskale – Ostrów 5, gm. ??czna, na dzia?ce Pana Stefana Siewierskiego. Dok?adniej jeden okaz tego gatunku w?a?ciciel napotka? w dniu 22 lipca na ??ce ... w pobli?u oko?o 40 egzemplarzy sromotnika bezwstydnego, b?d?cych w ró?nym stadium rozwoju! Natomiast, co zaskakuje i cieszy, od kilku lat (prawdopodobnie siedmiu – o?miu!) okratek jest obserwowany w Brze?ciu gm. Bli?yn ... na plantacji borówki ameryka?skiej! pana Krzysztofa Króla.
Dotychczas, w województwie ?wi?tokrzyskim, okratek australijski stwierdzony by? w Grabowej ko?o ?w.Katarzyny w ?wi?tokrzyskim Parku Narodowym – kilka okazów zebra?a tam 18 sierpnia 1984r. B.Jakubowska.
Poza pierwszymi odnotowanymi miejscami – Biszcza ko?o Bi?goraja, Bukowiec ko?o Piwnicznej oraz Bednarka ko?o Gorlic – dzi? na stronach internetu mo?na znale?? doniesienia o kolejnych miejscach jego wyst?powania. S? to mi?dzy innymi: Jab?onka ko?o Gorlic, a na Dolnym ?l?sku okolice Mi?dzygórza, Dolina Bystrzycy we Wroc?awiu oraz okolice wsi Sulistrowiczki w ?l??a?skim Parku Krajobrazowym. Stwierdzono go tak?e w rejonie ?eby, Szczawnicy, ?ywca i w Górach Sowich.
Literatura:
1. Sowa R. 2005. Okratek australijski (Clathris archeri) nowe stanowiska w województwie ?wi?tokrzyskim, Skar?yskie Zeszyty Ligi Ochrony Przyrody zeszyt nr 9; Skar?ysko – Kamienna s.111-113
2. Sa?ata B., Jakubowska B. 1987. Stanowiska grzyba okratka australijskiego Clatrus archeri
w Polsce. Chro?my Przyrod? Ojczyst?. 1: 49 – 51.
3. ?uszczy?ski J. 1995. Grzyby prawnie chronione w Górach ?wi?tokrzyskich (IV). Sromotnikowce. Zielony Stop Nr 24. (Comiesi?czny dodatek do “S?owa Ludu”).
?uszczy?ski J. Grzyby wielkoowocnikowe. 267 – 277. [W:] Praca zbiorowa pod redakcj? Cie?li?ski S., Kowalkowski A. Monografia ?wi?tokrzyskiego Parku Narodowego. Bodzentyn – Kraków 2000.
Dostarczy?: Heodes
Foto: Rzuku Prawa autorskie © Skar?yski Wortal Turystyczny Wszystkie prawa zastrzeżone. Opublikowane: 2006-02-22 (22986 odsłon) [ Wróć ] |
