Rezerwat Archeologiczny Rydno
Strona: 1/5
Rezerwat "Rydno" le?y w miejscowo?ci ?y?wy b?d?cej pó?nocno-wschodni? dzielnic? miasta Skar?yska-Kamiennej.
Rezerwat archeologiczny "Rydno" utworzony by? w tym miejscu decyzj? z dnia 24 wrze?nia 1957r. poz 514 dz. A/kl.Iva-2/1/514/68. Jednak utworzony obszar zosta? naruszony przez lokalizacj? pól lagunowych oczyszczalni ?cieków dla miasta Skar?yska-Kam. Rezerwat archeologiczny w wersji wpisu do rejestru zabytków z dnia 3 listopada 1986r obejmuje zespó? paleolitycznych osad przemys?owych wraz z kopalni? hematytu. Na obszarze tym obowi?zuje zakaz naruszania pod?o?a ziemnego oraz wznoszenia jakichkolwiek obiektów bez uzgodnienia z Wojewódzkim O?rodkiem Archeologiczno-Konserwatorskim w Kielcach.
Historia osadnictwa nad Kamienn?
Badania na terenie obecnego rezerwatu prowadzone by?y ju? od 1912r, a nast?pnie w latach 1921 i 1923-1925. W 1937r. odkrywca kopalni hematytu S.Krukowski rozpoczyna badania archeologiczne, które kontynuuje w latach czterdziestych i pi??dziesi?tych. W rezultacie odkryto znaleziska dotycz?cej kultury mustierskiej, która rozwija?a si? u schy?ku ostatniej epoki mi?dzylodowcowej i wczesnej fazy zlodowacenia ba?tyckiego. Znalezione przedmioty wykonane z surowego krzemienia (zgrzeb?a, rylce, narz?dzia z?bate) dotycz? cz?owieka neandertalskiego. Po tych wczesnych ?ladach pobytu ludzi nast?pi?a d?uga przerwa wywo?ana bardzo silnym och?odzeniem klimatu. Ca?y obszar pokry?a arktyczna zmarzlina oraz tundra. Pod koniec tego okresu na tym terenie pojawiaj? si? zwierz?ta typowe dla obszarów polarnych: renifery, jenoty oraz pojawiaj? si? pierwsi ludzie. Znaleziono ?lady pojedynczych sza?asów o lekkiej konstrukcji ?erdziowej, poniewa? ówczesna ludno?? trudni?a si? ?owiectwem i porusza?a wraz ze stadami. Nazywano j? ludno?ci? kultury hamburskiej od miejsca pierwszego odkrycia. Na terenie rezerwatu ?lady tej kultury odkryto w okolicy Nowego M?yna. W tych okolicach znaleziono równie? ?lady kultury magdale?skiej, które wskazuj? na kierunek przemieszczania si? ludno?ci poluj?cej na renifery. Pod wp?ywem kolejnego ocieplenia klimatu granica lasów przesun??a si? w kierunku pó?nocnym, a wraz z ni? obozowiska ludzi. Na terenie rezerwatu przebadano kilkana?cie obiektów zwi?zanych z kultur? le?nych ?owców - s? to ?lady obozowisk i kopalni odkrywkowych, gdzie wydobywano hematyt. Podobnie jak poprzednicy, ?owcy ci stosuj? ?uki i strza?y zako?czone grocikami w kszta?cie listka brzozy. Pozosta?o?ci szybów kopalni hematytu na terenie rezerwatu nale?? do najwa?niejszych stanowisk archeologicznych na ziemiach polskich. W trakcie prac wykopaliskowych znaleziono tak?e skupiska narz?dzi z krzemienia barwy czarno- czekoladowej. Narz?dzia krzemienne stanowi?y wówczas podstaw? wymiany towarowej . Wyroby te s? cz?sto jedynym ?ród?em do poznania zwyczajów i ?ycia ludzi zamieszkuj?cych te tereny przed tysi?cleciami.
Koniec epoki lodowcowej nie zamyka dziejów osadnictwa nad Kamienn?. W drugiej po?owie 8 tysi?clecia p. n. e. pojawiaj? si? nowi osadnicy pochodz?cy z Europy. Jest to tzw. kultura komornicka trudni?ca si? polowaniem na zwierzyn? le?n?, rybo?ówstwem i zbieraniem p?odów le?nych. Na terenie rezerwatu znane s? stanowiska pojedynczych obozowisk z tego okresu oraz narz?dzia z krzemienia ró?ni?ce si? od poprzednich niewielkimi rozmiarami.
?lady kultury janis?awickiej - krzemienne rdzenie, s?owacki obsydian - ?wiadcz? o kontaktach mi?dzy autochtonicznymi ?owcami, a przyby?ymi s?owackimi rolnikami wydobywaj?cymi obsydian (szk?o wulkaniczne).
W rezerwacie "Rydno" odnaleziono równie? ?lady wizyt plemion tzw. kultury amfor kulistych (ok. 3 ty?.-2ty?.p.n.e.) wywodz?cych si? z plemion rolniczych.
Pocz?tki epoki br?zu (okres 1800-1300 p.n.e.) wskazuj? narz?dzia odnalezione w obr?bie rezerwatu: zgrzeb?o z krzemienia pasiastego (tzw. kultura mierzanowicka) oraz pojedyncze skorupy i wyroby krzemienne kultury trzcinickiej.
Fakt odnalezienia na omawianym obszarze ?ladów dawnego osadnictwa jest ewenementem w skali ?wiatowej i zas?uguje na to by rezerwat "Rydno" by? szczególnie chroniony przed ingerencj? nie zwi?zan? z pracami archeologicznymi.
Narz?dzie krzemienne z krzemienia czekoladowego
Zagro?enia rezerwatu "RYDNO"
Rezerwat wchodzi w sk?ad Obszaru Chronionego Krajobrazu Doliny Kamiennej utworzonego w dn. 29 wrze?nia 1995r.Rozporz?dzeniem nr. 12/95 Wojewody Kieleckiego. Obszar ten zosta? utworzony dla ratowania cennych warto?ci naturalnych- krajobrazu zró?nicowanego pod wzgl?dem rze?by terenu, formacji geologicznych oraz ro?linno?ci. Do najwa?niejszych zada? ekologicznych nale?y zabezpieczenie trwa?ej ochrony zbiorników wód podziemnych i wód powierzchniowych oraz zachowanie w dolinie Kamiennej korytarza ekologicznego ??cz?cego ¦wi?tokrzyski Park Narodowy z Parkami Krajobrazowymi. W bezpo?rednim s?siedztwie rezerwatu rozci?gaj?cego si? wzd?u? rzeki Kamiennej znajduj? si? pola lagunowe oczyszczalni ?cieków w Skar?ysku-Kamiennej. Lokalizacja lagun osadowych spowodowa?a w latach 80-tych zmian? granic tego rezerwatu i co si? z tym wi??e nie zosta?a zachowana odpowiednia odleg?o?? od kopalni hematytu z okresu paleolitu.
Bezpo?rednie s?siedztwo rezerwatu z wysypiskiem oraz polami lagunowymi oczyszczalni powoduje szereg zagro?e? dla tego obszaru:
- teren na którym umieszczono wysypisko nie spe?nia podstawowych wymaga? dla tego typu obiektów: brak odpowiedniej izolacji dna wysypiska (zagro?enie wód podziemnych), p?ytkie wyst?powanie wód gruntowych, co z uwagi na kontakt hydrauliczny z rzek? Kamienn? stanowi zagro?enie dla wód powierzchniowych.
- system lagun osadowych jest bardzo uci??liwy dla ?rodowiska- zwi?zane jest to z rozwojem ro?linno?ci w okresie letnim, rozsiewaniem nasion chwastów, plag? owadów, nieprzyjemnym zapachem.
- w okresie wiosenno-jasiennym kiedy nasila si? infiltracja wód z wysypiska oraz lagun nast?puje w rowach odwadniaj?cych wzrost st??enia substancji toksycznych (wysoka warto?? ChZT, przekroczona zawarto?? azotu amonowego, ?elaza, manganu, kadmu)i chorobotwórczych. Ma to wp?yw na ska?enie wód odprowadzanych do Kamiennej, ska?enie gleb, a w zwi?zku z tym zatrucie i gini?cie ro?lin w obszarze chronionym
- na obszarze chronionym powinny by? zachowane warunki klimatyczne danego rejonu- jednak st??enie amoniaku i siarkowodoru przekracza dopuszczalne normy
- w krajobrazie okolicy powstaje i powi?ksza si? nowe sztuczne wzniesienie- góra odpadów, która b?dzie ros?a wraz z post?pem czo?a pryzmy. Na obszarze chronionego krajobrazu takie zmiany powierzchni ziemi nie powinny mie? miejsca
Tak wi?c nale?a?oby si? zastanowi? co zrobi?, aby rezerwat archeologiczny skali ?wiatowej nie przykry?a góra ?mieci.
Literatura: Krukowski S. "Rydno" - Przegl?d Geologiczny nr. 4 1961 r.
KRWICA, czyli wizyta w prehistorycznym salonie kosmetycznym.
Tu kaj my tero siedzimy be?y downik strasne lasy, co ich
kniejami, a dzisioj puscom nazywajom. ?rodkiem p?yne?a wielgo woda od
zachodu na wschód, na po?udniu be?y strasne góry, a od pó?nocy lasy
przeokropny. Kiedy?, bedzie tymu z pi?tna?cie tysi?cy lat albo wincy,
przysz?y tutej ludziska, stra?nie sie im jawtu widzia?o, a najbardzi
nieduzo góra nad wodom, gdzie ros?o stra?nie du?o betków i lota?a
chmara ró?ny zwierzyny. Wtedy ta starsizna od tych ludziów se godo, ze
jak je woda minso, grzyby i ryby to im bieda nie chybi - i zosta?y.
Unom góre / od grzybów / nazwali Grzybowom Górom, a p?yn?cum wode od
kamini Rzykum Kaminnum.. I tak se siedzieli w samem ?rodecku boru i
nikt o nich nie wiedzio?. Strzelali se z ?ików do leleni, ?apali w
rzyce ryby i tak zlota?o lato, zima, dali i dali....
Beli ino bezto bidni ze zamias Boga mieli grubachnego demba w lesie, na
wielgi polanie i un be? ich bóstwo, imu sie k?aniali. Ale mieli tyz
swoje cary i gurs?a, takie niby obrzyndy. Jednym takim obrzyndem be?o
mazanie swoi skóry cyli gemby i brzucha. Niby to trosk? dla stroju, a
re?ta lo carów. A tero pewnikiem powicie, ze jo cyganie, bo niby skund
ze te nase przodki mieli ?minki cy inse mazid?a? ano przecie nie
kupowa?y ich baby w drogerjach ino robie?y sobie same i jesce innym
ludom sprzedawa?y.
A be?o to tak z tum robotom mazide? - kiesik jednego lata dzieciska
stra?nie sie umorusa?y, bo skika?y bez ogie? i strasy?y sie. Kobty niby
mamy tych dziecioków wygunia?y dziecka do rzyki zeby sie ochlapa?y i
ume?y, ale dzieciska be?y okropnie rozbryka?ce i tam nad wodom zaceny
ciska? do siebie takimi cerwonymi pacynkami co ich wyd?ubywa?y z brzegu
rzyki. Co taki ch?opok cisno? w drugiego pecynkom to na plecach albo
nizy zostawa?y cerwune kropki albo plamki, zrazu my?la?y ze sie
pokalicy?y, bo to niby cerwune jak krew ale ze ich to nie bola?o to
bawie?y sie ciskaniem tych pecynek az ich mamy na odwiecerz nie
zawo?a?y. Jak dzieciska przylecia?y to madcyska aze sie za kud?ato
g?owe z?apa?y, bo my?la?y ze sie pokalicy?y ale jak oberzia?y blizny to
sie im to zwidzia?o i pokoza?y tacie. Tata be? ch?op mundry i pomy?la?
se, ze to je cosik nowego i tyz mu sie spodoba?o. Pokozo? dzieciska
pomazane w cerwune kropki starsi?nie i od ty pory zaceni my?li? co by
tu i jak zmajstrowa? z tego takie mazid?o. Tak tyz sie zacyno prowdziwo
kosmetyka i matyjorz nad Rzykom Kaminnom.
Ta ino be?a i to sporo ró?nica od dzisioj, ze wtedy nie baby ino ch?opy
sie malowa?y. Te ?minke którom pó?ni ucone nazwali "krwicom" robieli
tak:
Ch?opy wyd?ubywa?y kijami i kawo?kami rogów lelenich cerwune bre?ki z
brzegów rzyki, dziecka nosie?y toto wele "cha?up" abo insych sa?asów,
baby suse?y pecynki na s?u?cu, a pó?ni t?uk?y na p?askim kaminiu drugim
kaminiem na takum m?ke. I juz tym pro?kiem mozna sie be?o umaza? na
cerwuno, ale to im sie nie widzia?o bo i dysc abo pot zmywo? prosek i
na nic. Pó?nik /nie od razu/ po?apa?y sie, ze jak do ty cerwuny m?ki
wrzuci? kawa?ek ?oju abo insego sad?a i dobrze ozmisa? to sie zrobi z
tego galante mazid?o / cyli ?minka abo krwica/. Tak tyz sie to mazanie
skóry ch?opom zwidzia?o ze maza?y tyz swoje ?uki i strza?y, których
uzywali do strzylanio ?wierzyny. Goda?y te my?liwe, ze tako strza?a co
je pomazano na cerwuno zawdy trafio ?wierza, a taki my?liwy co
pomalowany na cerwuno d?uzy ?yje bo nie imo go sie ani strza?a a i
?wierz go omijo i boi sie napastowa?. Naprzódy be?y to takie zbytki ale
pó?ni ludziska zaceny w to wierzy? ze to wsy?ko pomogo i tak pó?niejse
pokolenia wzieny to za "obrzend i prawo".
Innym somsiadom nasych my?liwych tyz sie to stra?nie widzia?o i tak
zacyna sie ta moda serzy? na inse ludy. A ze nase przodki z Grzybowy
Góry be?y ?ebskie ch?opy to wzieny sie chybko do roboty i robie?y tego
mazid?a tela ze dostawa?y od innych ludzi za uno mazid?o co im be?o
potrzeba. Mia?y tyz na to g?owe zeby nikumu nie gada? skund majom i jak
robium to mazid?o. I tak bez d?ugie wieki mia?y niby "monopl" na tyn
towar.
Tak tyz nad nasom Rzekom Kamiennom w casie paleolitu zacon sie przemys? kosmetyczny i górnicy.
A ze opowiedzio?em nie bajke ino scerom prowde to momy na to
"dokumenty" które w 1923 roku archeologi odnalaz?y ko?o W?chocka ( na
wydmach kole ¦w. Rocha). Znalaz?y tam archeologi blisko 300 ?tuk takich
ku?ców do strza? z krzemienia, które do dzisiaj sum w Muzeum PTTK w
Starachowicach. Wedle nazwy archeologi przezwali to miejsce kaj zyli
nasi przodkowie znad Rzeki Kamienny "Rezerwat Rydno"
Gaw?da pochodzi z opracowania "Dawniej ni? wczoraj Starachowic" autorstwa p. Henryka Ko?odziejskiego.
?ród?o http://osobliwosci.eduseek.interklasa.pl/~zkasia/
Stan bada? nad dziejami osadnictwana na obszarze rezerwatu archeologicznego Rydno - Piotr Kardy?
Trudno?ci ze znalezieniem w literaturze popularnonaukowej informacji o Rydnie sk?aniaj? ponownie do próby zasygnalizowania problematyki badawczej obszaru po?o?onego wzd?u? pó?nocnych brzegów Kamiennej, na odcinku od Skar?yska do W?chocka (S. Gilewska 1972, 300). W 1986 r. teren nazywany Rydno powi?kszono o pas wydm lub zwydmionych teras wzd?u? rzeki Kamiennej w obr?bie Marcinkowa i W?chocka po tzw. Gór? ?w.Rocha (Karta).
Rzecz ciekawa, ?e o ile mieszka?cy miasta i okolic w?a?ciwie nie wiedz? nic o niezwykle wa?nych znaleziskach pradziejowych z tego terenu, to nazwa Rydno bardzo cz?sto pojawia si? w literaturze naukowej, i to nie tylko w j?zyku polskim (R. Schild, H. Królik 1981; Z. Hensel 1981).
Rezerwat archeologiczny utworzono w celu uchronienia przed zniszczeniem nieruchomych i ruchomych pozosta?o?ci prehistorycznych zak?adów kopalnianych hematytu, funkcjonuj?cych tu w zamierzch?ej przesz?o?ci, jak równie? miejsc przetwórstwa tego cennego surowca i krzemienia czekoladowego, oraz nierozerwalnie zwi?zanych z dzia?alno?ci? produkcyjn? miejsc wymiany handlowej.
Nazw? Rydno, która przyj??a si? w archeologii wymy?li? prof. Stefan Krukowski (S. Krukowski 1961, 190-192), któremu zawdzi?czamy nag?o?nienie wyników bada? z omawianego terenu i ich cz??ciowe opublikowanie. Jednak przegl?d publikacji i ich autorów wypada zacz?? od N.Krisztafowicza, który jako pierwszy w II po?owie XIX w. dokona? odkrycia stanowisk paleolitycznych z terenu miedzy Wis?? a Pilic? (N. Krisztafowicz 1896). By? to pocz?tek dyskusji na temat wieku pokryw lessowych na tym obszarze.
Literatur? i wnioski do 1972 r. zestawi? J. K. Koz?owski (J. K. Koz?owski 1972, 39-61; problematyka geologiczno-morfologiczna R. Sowa 1992). Pewn? regularno?? w badaniach obserwujemy jednak dopiero w XX w. Naukowcy pracowali tu poczynaj?c 1912 r. (S. Krukowski 1920, 185-206; 1922, 34-57; 1923, 64-84; H. Modrzewska 1983, 179). Nast?pnie w 1921 (L. Sawicki 1922, 11-21; J. K. Koz?owski 1989), 1923-1925 (J. Samsonowicz 1923, 17-24; L. Sawicki 1924, 286-287; 1935, 22; 1958, 60; K. Ja?d?ewski 1931, 5; B. Ginter 1974, 5-7; R. Schild, H. Królik 1981, 54).
Następna strona (2/5) 
| | |
