Przewa? staszicowski na Bzinie.
Nik? nie podejrzewa?, ?e skar?yska ziemia skrywa tajemnicz?, zabytkow? budowl?... Kilka miesi?cy temu, w czasie prac przy budowie drogi prowadz?cej z kierunku Ko?skich na Starachowice, odkryto zakopane mury wybudowane z pot??nych bloków piaskowca w pocz?tkach XVIII wieku. 0 tym, ?e ziemia w tym miejscu mo?e kry? wart? zachowania budowl? alarmowa? ju? wczesnym latem 2005 roku jeden z mieszka?ców miasta. Pisali?my o tym na tamach TYGODNIKA. Dzi?, gdy znanych Jest nieco wi?cej szczegó?ów o odkrytym murze, wracamy do tematu.
|
Fragmenty przewa?u uryte dotychczas pod ziemi?. |
fot. A. Sta?kowiak |
?lad dawnych czasów.
W czerwcu 2006 roku do redakcji TYGODNIKA z bardzo interesuj?c? wiadomo?ci? przyszed? Tomasz ?wierczy?ski. mieszkaniec Skar?yska. Opowiedzia? nam histori? o swoim niebywa?ym odkryciu. Twierdzi?, ?e mury b?d?ce niegdy? progiem przelewowym na zbiorniku wodnym na terenie dzisiejszego osiedla Zachodnie w Skar?ysku (za ko?cio?em ?w. Józefa) posiadaj? wyryte cyfry, które mog? by? dat? ich wybudowania.
Historyczne ?ledztwo...
Tomasz ?wierczy?ski opowiada? nam, i? przed II wojn? ?wiatow? przy ulicy Cmentarnej, przy rzece Kamienna by?a pi?kna, piaszczysta pla?a, na której cz?sto odpoczywa? wraz z innymi dzie?mi. Zapami?ta? z tego okresu, ?e mury starego progu przelewowego mia?y wyryt? dat?. Nie pami?ta? jej dok?adnie dlatego po kilkudziesi?ciu ?atach postanowi? j? odszuka?.
- Przychodzi?em tu ci?gle, odgarnia?em zaro?la, czy?ci?em kamienne bloki z brudu i mchu - mówi?. - Pocz?tkowo wydawa?o mi si?, ?e data jest po innej stronie progu. Dopiero po pewnym czasie, kiedy przypomnia?em sobie, gdzie jako dzieci chronili?my si? b?d?c na pla?y przed pal?cym s?o?cem, u?wiadomi?em sobie, ?e dat? widzia?em na drugiej ze ?cian progu - dodawa?
M??czyzna uparcie wraca? w to samo miejsce. Wreszcie, 14 maja 2005 roku dokona? upragnionego odkrycia. Jego oczom ukaza? si? zarys daty -1718 rok. - Oczy?ci?em z mchu, b?ota i piasku blok kamienny i wreszcie ujrza?em dat?, której tak d?ugo szuka?em. ?eby nie zniszczy? tego miejsca, delikatnie oczyszcza?em je wzoruj?c si? na pracy fachowców, którzy odnawiali pomnik przy ul. Staffa - podkre?la? m??czyzna. - Przez ponad miesi?c przychodzi?em tu co drugi dzie? i delikatnie oczyszcza?em dat? zmiotk?, a nast?pnie na mokro. Moj? ambicj? by?o odkrycie tego napisu — mówi?.
Ogromne kamienne bloki.
Gdy ju? mieszkaniec Skar?yska odnalaz? dat? i upewni? si?, ?e mury s? a? tak stare, zacz?? si? obawia?, ?e zostan?
zniszczone. Lada dzie? mia?a si? tu pojawi? ekipa robotników buduj?cych drog?
- odga??zienie obwodnicy u?atwiaj?ce przejazd na trasie Ko?skie - Starachowice.
Jednak mury, które by?y na powierzchni ziemi i o których wszyscy wiedzieli - to
jedno. Nieco pó?niej odkryto, ?e ziemia skrywa prawdziw? tajemnic? - kolejne,
zabytkowe mury.
Pan Tomasz ju? wcze?niej podejrzewa?, ?e próg przelewowy na powierzchni ziemi mo?e stanowi? tylko cz??? starej budowli. Poniewa? historia budowy tego progu przelewowego bardzo go nurtowa?a, chcia? szuka? szczegó?ów napisanych o tej budowie u samych ?róde?.
- W 2005 roku kilkakrotnie odwiedzi?em W?chock. Tereny dzisiejszej ulicy Legionów by?y dawniej wsi? o nazwie Bzin i nale?a?y one do zakonu OO. Cystersów - pisze w swoich wspomnieniach Tomasz ?wierczy?ski.
Niestety, nic nie uda?o mu si? ustali? z powodu braku akt i dokumentów na ten temat w tamtejszym archiwum.
- Chc? ocali? to miejsce przed zniszczeniem. To jest dziedzictwo naszych praojców - podkre?la? przed kilkunastoma miesi?cami m??czyzna.
Tu by?a wie? Bzin.
O pochodzeniu budowli ?wiadczy?a jednak nie tylko wyryta tam data, która zreszt? jest do?? niewyra?na, zatarta czasem, ale i sam sposób wykonania muru. Zbudowany jest z ogromnych bloków piaskowca, które z kolei spi?te s? stalowymi klamrami, a gniazda zalewane s? o?owiem. Spor? wiedz? historyczn? na temat pochodzenia muru posiada inny skar?yszczanin - Andrzej Lange, starszy kustosz skar?yskiego Muzeum im. Or?a Bia?ego, niegdy? jego dyrektor.
- Próg i to, co jest wokó? niego, powsta?o w XVIII wieku jako budowa cysterska
towarzysz?ca zak?adowi wielkopiecowemu Bzin. Zak?ad ten by? ulokowany w miejscu, gdzie dzi? znajduje si? stacja benzynowa na Zachodnim - przytacza fakty z historii budowli Andrzej Lange, znaczn? cz??? wiedzy na ten temat potwierdzaj?c planem wsi Bzin pochodz?cym z pocz?tku XIX wieku. - Próg istnia? na wypadek podniesienia si? poziomu wody w zbiorniku wodnym potrzebny do dzia?ania pieca Bzin. Miejscem przelewu wody by? w?a?nie ten przewal wodny, który do dzi? jest w tym miejscu. Poniewa? by? na powierzchni ziemi, wszyscy o jego istnieniu wiedzieli?my. Natomiast du?o ciekawsz? spraw? s? odkryte niedawno w ziemi mury, o istnieniu których dotychczas nikt tak naprawd? nie wiedzia? - t?umaczy.
Nie zniszczcie tego!
Ca?e szcz??cie los czuwa? nad zabytkowymi murami. 31 sierpnia minionego roku na placu budowy nowej drogi zupe?nym przypadkiem znalaz? si? Andrzej Lange. Robotnicy pracuj?cy przy budowie drogi wykopali stare mury spod ziemi nie wiedz?c nawet, co ukaza?o si? ich oczom. By? mo?e osiemnastowieczna budowla zosta?aby zniszczona, gdyby nie interwencja kustosza.
- Mia?em szcz??cie - mówi A. Lange. -31 sierpnia zesz?ego roku sk?ada?em kwiaty pod pomnikiem na Zachodnim i wracaj?c pomy?la?em, ?e przejd? si? na plac budowy zobaczy? z ciekawo?ci, jak post?puj? prace. I akurat trafi?em na moment, kiedy wykopano cz??? nieznanych dotychczas murów. Ca?e szcz??cie, ?e tam by?em, bo robotnikom to ewidentnie przeszkadza?o i mieli nawet zamiar to zniszczy?. A to jest stara, zabytkowa budowla. Nie wolno by?o jej zniszczy?, nawet dotkn??! Moim oczom ukaza?y si? ogromne bloki kamienia, stare. Tb chyba najstarsza budowla w Skar?ysku. Od razu z telefonu komórkowego zadzwoni?em do Janusza Cedro, wojewódzkiego konserwatora zabytków w Kielcach i
wszystko opowiedzia?em. Natychmiast nale?a?o przerwa? roboty budowlane w tym miejscu, by dok?adnie obejrze? ten mur - wspomina nie bez emocji A. Lange.
Folwark z dawnego planu
Do zaj?cia si? t? spraw? wyznaczony zosta? konserwator zabytków - Katarzyna Dziewi?ska -Lesi?ska.
- By?a olbrzymia awantura o zmian? planów, ale na skutek dzia?a? Katarzyny
Dziewi?skiej -Lesi?skiej plany zmieniono. Nic nie zostanie zniszczone, mury s? zakonserwowane i odpowiednio wkomponowane w teren -wyja?nia kustosz.
W Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad w Kielcach ustalili?my, ?e trasa faktycznie zosta?a dostosowana do istniej?cych murów, by tych nie uszkodzi?, a wr?cz je wyeksponowa?.
- W tym miejscu b?dzie zrobione przej?cie podziemne, mury b?d? ca?kowicie ods?oni?te, b?dzie je wi?c mo?na podziwia?. Ca?y projekt by? uzgadniany z konserwatorem zabytków. Ma si? tam te? pojawi? tablica informacyjna – wyja?ni? TYGODNIKOWI Stanis?aw Kami?ski z GDDKiA, oddzia? w Kielcach.
Tajemnica wykopanych z ziemi murów zacz??a si? wyja?nia?. Na podstawie posiadanego przez Andrzeja Lange planu wyci?gni?tego ze skar?yskiego archiwum ze Starostwa przez K. Dziewi?sk? -Lewi?sk? mo?na si? wiele dowiedzie? o dawnym wygl?dzie terenów na Zachodnim. Widnieje tam te? zarys murów, które niegdy? otacza?y teren nazwany na planie folwarkiem.
- By? mo?e pod ziemi? s? jeszcze jakie? mury, o których nie wiemy. Ale niech sobie tam zostan?. Mo?e za kilkaset ?at teren znów b?dzie zmieniany i nasi potomni si? na nie natkn? i odkryj? t? tajemnic? - mówi A. Lange.
Pami?tacie tablic??
Tymczasem Tomasz ?wierczy?ski chce rozwik?a? inn?, historyczn? zagadk?, która ma dla niego osobiste znaczenie, ale która mo?e by? te? znacz?ca dla udokumentowania pochodzenia zabytkowych murów.
- Na blokach kamiennych progu przelewowego znalaz?em miejsce, które wygl?da tak, jakby niegdy? wisia?a tu jaka? tablica. By? mo?e by?y na niej jakie? informacje o tych murach - mówi Tomasz ?wierczy?ski - Dlatego pomy?la?em, ?e mo?e kto? z mieszka?ców co? na ten temat wie. By? mo?e kto? ma u siebie stare foto¬ grafie z tego miejsca, które odziedziczy? po rodzinie, a mo?e które robi? w dzieci?stwie. Tu kiedy?, za mojego dzieci?stwa, by?a pla?a. Mo?e kto? widzia?, pami?ta t? tablic?. Warto to odkry? – podkre?la m??czyzna.
Historia skrywa tak wiele tajemnic...
Zalew bzi?ski...
?ród?o: Tygodnik Skar?yski; 22.01.2007; numer 4 (461); rok VIII
IZABELA BOGUS?AWSKA na podstawie opowie?ci Tomasza ?wierczy?skiego i Andrzeja Lange
Prawa autorskie © Skar?yski Wortal Turystyczny Wszystkie prawa zastrzeżone.