Rezerwat ?winia Góra
Na po?udniowy zachód od Skar?yska – Kamiennej rozci?gaj? si? zwarte kompleksy le?ne wchodz?ce w sk?ad Suchedniowsko – Obl?gorskiego Parku Krajobrazowego. Wyst?puj?ce tutaj lasy nale?? do najpi?kniejszych zbiorowisk le?nych w kraju.
| Po?o?enie rezerwatu "?winia Góra". | wyk. A. Sta?kowiak |
Du?e fragmenty zachowa?y charakter pierwotnej puszczy. Wspaniale prezentuj? si? wielopi?trowe i wielogatunkowe drzewostany. Dost?p do wielu obszarów jest utrudniony przez wyst?puj?ce zabagnienia i zwarty drzewostan. Stanowi? ostoj? dla licznych gatunków zwierz?t. We florze spotykamy gatunki ro?lin górskich, gatunki bardzo rzadkie, zagro?one wygini?ciem oraz chronione.
Po?o?enie i cele ochrony rezerwatu ?winia Góra.
Rezerwatu po?o?ony jest na stoku wzniesienia o nazwie ?winia Góra. Znajduje si? oko?o 7 km. na po?udniowy-zachód od Bli?yna. Powierzchnia jest przewa?nie p?aska. Ró?nica poziomów mi?dzy najwy?szym (350 m.n.p.m.) i najni?szym (325 m.n.p.m.) punktem rezerwatu wynosi 25 m. Teren jest przed?u?eniem ?a?cucha lasów samsonowsko-suchedniowsko-bli?y?skich o powierzchni 16 000 ha i jest drugim pod wzgl?dem wielko?ci na kielecczy?nie.
Wed?ug podzia?u administracyjnego rezerwat znajduje si? na terenie wsi Kuc?bów, w gminie Bli?yn, w powiecie skar?yskim. Zgodnie z podzia?em Kondrackiego le?y w makroregionie – Wy?yna Kielecko – Sandomierska, w mezoregionie – P?askowy? Suchedniowski. Drzewostany rezerwatu nale?? do najpi?kniejszych w Polsce.
Pewne partie lasów bli?y?skich zachowa?y si? w stanie naturalnym i s? ?wiadectwem istnienia dawnych Gór ?wi?tokrzyskich. Puszcza?ski charakter zachowa?y wy??cznie dlatego, ?e kamieniste, p?ytkie gleby tego obszaru nie nadawa?y si? dla celów rolniczych a i wywóz drewna z braku odpowiednich dróg by? trudny.
Wielki po?ar lasu (obj?? ok. 18 000 ha !) z roku 1854 sprawi?, ?e lasy bli?y?skie sp?on??y w ok.50%. Istniej?cy drzewostan powsta? z naturalnych odnowie? i samosiewów i jest przyk?adem wtórnej sukcesji ekologicznej.
Swoje "odkrycie" rezerwat zawdzi?cza prof. W?. Szaferowi, który znalaz? tu stanowisko rzadkiej ro?liny liczyd?a górskiego Streptopus amplexifolius
Pod?o?e i klimat.
Pod?o?e stanowi? p?ytkie gleby wytworzone na powierzchni piaskowca. Spotyka si? tu i?y, ?upki, margle i lokalnie glinki ogniotrwa?e. Du?y wp?yw na gleb? i ro?linno?? rezerwatu wywar?a eksploatacja rud ?elaza, szczególnie w XVI i XVII wieku. Rudy pozyskiwano metod? odkrywkow? kopi?c do?y o g??boko?ci 2 - 2,5 m. Zb?dny nadk?ad wyrzucono na powierzchni?. W ten sposób zalegaj?cy na g??boko?ci ok. 1,4 metra w?glan wapnia mieszano ze s?absz? gleb? na powierzchni co znacznie u?y?ni?o ?rodowisko. Równie? popio?y i w?giel drzewny po po?arze w po?owie XIX wieku odegra?y zapewne znacz?c? rol? dla zainicjowania procesów wzrostowych pozwalaj?c na wkroczenie bardziej wymagaj?cych gatunków ro?lin.
Warunki klimatyczne panuj?ce w okolicach ?winiej Góry sprzyjaj? wzrostowi i rozwojowi ro?linno?ci drzewiastej. ?rednia roczna temperatura wynosi 7,3 oC, a ?redni roczny opad 832 mm.
Ro?linno?? w rezerwacie ?winia Góra.
Las w rezerwacie wyró?nia si? wzorcow? kilkupi?trowo?ci? drzewostanu, w najwy?szym pi?trze wyst?puj? olbrzymie jod?y, d?by, buki i modrzewie. Zapiski historyczne mówi?, ?e ros?y tu d?by, których nie mog?y przeciera? normalne maszyny w tartakach.
Flora rezerwatu liczy 345 gatunków ro?lin naczyniowych, drzewa i krzewy reprezentowane s? przez 38 gatunków, wyst?puj? tu 22 gatunki ro?lin górskich i 20 gatunków ro?lin chronionych, 100 gatunków mchów i 70 gatunków porostów. Ro?linno?? zgromadzona jest w zespo?ach.
Na glebach ?y?niejszych wyst?puj?:
- ??g olchowo-jesionowy ( Circaeo - Alnetum) - wyst?puje fragmentarycznie , na nieznacznej powierzchni wzd?u? ma?ych strumyczków w lokalnych zakl??ni?ciach terenu , w miejscach ?yznych i wilgotnych.
- buczyna górska z ?ywcem gruczo?owym (Dentario glandulosae – Fegetum) w odmianie ubo?szej z przewag? jod?y (Abies alba) i bardziej ?yznej z czosnkiem nied?wiedzim (Alium ursinum).
- ubogie zbiorowisko gr?dowe (Querco – Carpinetum). Tam gdzie gleba jest uboga w sk?adniki pokarmowe rozwijaj? si? zbiorowiska:
- buka z borówk? czarn? (Fagus silvatica – Vaccinium myrtillus)
- bór mieszany z jod?? ( Pino – Quercetum z Abies alba ) - jest jednym z najwa?niejszych zbiorowisk ro?linnych rezerwatu . Dominuje tu jod?a. W drzewostanie rosn? ponadto sosna, d?b szypu?kowy jod?a, ?wierk, buk, modrzew polski, sosna , rzadziej d?b . Ponadto rosn? tu : je?yna , kruszyna, jarz?bina. Domieszk? stanowi modrzew polski, buk, rzadziej brzozy. Runo jest ubogie i ma charakter borowy ze znacznym udzia?em mchów.
- mszysty , mieszany bór jod?owy(Abies alba, Sphagnum girgensohnie) - drzewostan dwu- lub wielopi?trowy . Pi?tro wy?sze stanowi jod?a, buk , ?wierk , rzadziej d?b, sosna, modrzew polski. Pi?tro ni?sze : brzoza omszona, jod?a, rzadziej grab . Ponadto rosn? tu : je?yna, jarz?bina, kruszyna . W zbiorowisku tym wyst?puj? torfowce.
- wilgotny bór sosnowy (Vaccinium myrtylli – Pinetum) -jednopi?trowy drzewostan buduje tu sosna . Domieszk? stanowi brzoza omszona i modrzew polski. W warstwie krzewów wyst?puj? jarz?bina i kruszyna.
- bór bagienny (Vaccinium uliginosi – Pinetum)
- torfowisko ?ródle?ne ( Pinus silvestris – Sphagnum apiculatum)
- zbiorowisko olszy czarnej z wietlic? samicz? (Alnum glutinosa – Athyrium filix-femina) wyst?puje fragmentarycznie wzd?u? cieków wodnych. Drzewostan sk?ada si? z olszy czarnej oraz domieszkowo wyst?puj?cych jod?y, ?wierka i brzozy omszonej.
Zbiorowiska ??kowe w rezerwacie:
- zespó? wi?zówki i bodziszka b?otnego ( Filipendulo - Geranietum palustris) - zespó? ten wykszta?ca si? fragmentarycznie w?ród starych ha?d. Zajmuje on dwa niewielkie p?aty, w tym jeden o powierzchni l0 m2.
- ro?linno?? bagienna ( rz?d Phragmitetalia) - skupia si? w p?ytkich okresowo zalewanych do?ach powsta?ych w wyniku dzia?alno?ci górniczej.
- ??ka trz??licowa z bli?niczk? (Molinietum nardetosum) - w zespole tym spotykane s? : kosaciec syberyjski (Iris sibirica) , mieczyk dachówkowaty (Gladiolus imbricatus), przytulia pó?nocna (Galium boreale) . Trz??lica modra (Molinia coerulea) nie odgrywa na ??kach w rezerwacie wi?kszej roli.
Niecz?sto mo?na spotka? lasy, w których nie ruszaj?c si? z miejsca w zasi?gu wzroku widzimy jednocze?nie 6-7 gatunków drzew. ?wiadczy to o zró?nicowaniu drzewostanu.
Najwa?niejszymi gatunkami lasotwórczymi na ?winiej Górze s?:
- jod?a pospolita (Albies alba) - oznacza si? w rezerwacie du?? ?ywotno?ci?. Jod?a ro?nie najobficiej na glebach torfowo - glejowych i torfowo - bielicowych.
- modrzew polski (Larix polonica) - ro?nie we wszystkich zbiorowiskach rezerwatu sporadycznie lub jako domieszka innych drzew. Na glebach brunatnych osi?ga w wieku 250 lat 38 m wysoko?ci i 115 cm pier?nicy .
- sosna zwyczajna (Pinus silvestris ) - najwy?sz? wysoko?? i obj?to?? osi?ga na glebach brunatnych, nieco gorsz? na glebach bielicowych i bielicowo - glejowych . Najgorzej ro?nie na torfowisku le?nym. Naturalne odnawianie sosny napotyka na trudno?ci z uwagi na silnie rozwini?t? warstw? runa le?nego, która jest siln? konkurencj? dla siewek i podrostu sosny.
- ?wierk pospolity (Picea excelsa) - znajduje w rezerwacie korzystne warunki rozwoju i odnawiania na mokrych glebach torfowo i bielicowo - glejowych . Na skraju boru bagiennego ro?nie okaz ?wierka kolumnowego.
- buk zwyczajny (Farus silvatica) - znajduje on najlepsze warunki rozwoju i odnawia si? obficie w zespole (Dentario glendulosae – Fagetum) na glebach brunatnych w?a?ciwych i glebach brunatnych kwa?nych .
- d?b bezszypu?kowy ( Quercus sessilis ) - ma najwi?kszy udzia? w warstwie drzew trzech ?rodowisk : (Pino – Quercetum) , (Fagus silvatica - Vaccihium myrtillus) i w zespole (Dentario glandulosae – Fagetum) . Odnawia si? na ogó? s?abo.
- grab zwyczajny ( Carpinus betulus) - tworzy domieszk? drzew na glebach ?yznych brunatnych w?a?ciwych lub próchniczo - glejowych. Najlepsze warunki znajduje na nabrze?ach ??gu olchowo -jesionowego . Ro?nie sporadycznie w innych zbiorowiskach
- jawor (Acer pseudoplatanus) - wyst?puje najliczniej jako domieszka w warstwie drzew w zespo?ach (Dentario glandulosae – Fagetum) i (Querco – Carpinetum). Najlepiej odnawia si? na glebach brunatnych w?a?ciwych jak równie? na glebach ?yznych próchniczo - glejowych.
- olsza czarna (Alnus glutinosa) - olsza lubi gleby wilgotne, eutroficzne lub oligotroficzne. Odnawia si? z trudem ze wzgl?du na nadmierne ocienienie.
- klon zwyczajny ( Acer platanoides ) - wyst?puje w zespole buczyny na ?yznych fragmentach gleb . Jest go mniej w drzewostanach ubogiego gr?du i ca?kowity brak w borze jod?owym.
- brzoza brodawkowata (Betula verrucosa) - wyst?powanie brzozy brodawkowatej ogranicza zbytnia wilgotno?? gleb . Brzozy odnawiaj? si? z trudno?ci? ze wzgl?du na ocienienie.
- brzoza omszona (Betula pubescens) - brzoza omszona ro?nie w warstwie drzew mieszanego boru jod?owego, w borach sosnowych: wilgotnym i bagiennym.
| Schistostega osmundacae - ?wiec?cy mech. | fot. www.wisplants.uwsp.edu |
Na ?winiej Górze odnaleziono tak?e stanowiska rzadko spotykanych ro?lin. Jedn? z nich jest Schistostega osmundacae - ?wiec?cy mech. Jest jednym z najbardziej interesuj?cych gatunków we florze mchów Polski oraz w rezerwacie „?winia Góra" . To relikt systematyczny, element atlantycki. Wyst?puje na stanowiskach silnie ocienionych np. w za?omach skalnych, jaskiniach , rosn?c przewa?nie na ska?ach . W rezerwacie „?winia Góra" siedliskiem jego wyst?powania s? wykroty, gdzie wyrasta bezpo?rednio na ziemi, na glebie ubogiej , piaszczystej lecz przesyconej próchnic?. Odnaleziono kilka stanowisk jego wyst?powania w pó?nocnej cz??ci rezerwatu w lesie jod?owym.
| Modrzewnik lekarski Laricifomes officinalis - zagro?ony wygini?ciem grzyb. | fot. A. Sta?kowiak |
Drugi interesuj?cy gatunek jest grzybem. W?ród licznych gatunków grzybów wyst?puj?cych w rezerwacie na uwag? zas?uguje z pewno?ci? modrzewnik lekarski Laricifomes officinalis (Fomitopsis officinalis). Znajduje si? on na "Czerwonej li?cie", gdzie zosta? przyporz?dkowany do kategorii E - gatunków wymieraj?cych, których prze?ycie jest ma?o prawdopodobne, je?li nadal b?d? dzia?a? czynniki zagro?enia.
W 1968 r. znany by? jeszcze z kilkunastu stanowisk w Polsce. Obecnie obserwowany jedynie na pojedynczych egzemplarzach starych modrzewi na obszarze ochronnym „Góra Che?mowa" w ?wi?tokrzyskim Parku Narodowym (5 stanowisk) oraz w rezerwacie przyrody "?winia Góra" (1 stanowisko). Modrzewnik lekarski to grzyb paso?ytniczy rozwijaj?cy si? w naszych warunkach przyrodniczo-le?nych na ?ywych oraz powalonych modrzewiach. Owocniki s? wieloletnie i osi?gaj? wiek oko?o 50 lat, a nawet wi?cej. Maj? kszta?t "kopytowaty" lub cylindryczny, barw? bia?aw? do kremowej z ciemniejszymi pr?gami i zawieraj? agaricyn?.
Dzia?anie kwasu agaricynowego zosta?o docenione ju? przed wiekami. O leczniczych w?a?ciwo?ciach modrzewnika wspominaj? m.in. Pliniusz Starszy w "Naturalis Historia" (I w .n.e.) oraz ?yj?cy w XVI w. Marcin z Urz?dowa, w swym dziele z zakresu botaniki lekarskiej "Herbarz Polski". X. ?adowski w "Historyi naturalnej Królestwa Polskiego" wydanej w Krakowie w 1783 r., przytacza wiadomo?ci o tym gatunku z prac Syreniusza i Rz?czy?skiego w nast?puj?cy sposób:
"Agaryk modrzewiowy jest g?bka, czyli grzyb bia?awy, który do pnia przyrasta. ...wchodzi do lekarstw.... Zbieraj? go przed zim?, gdy ju? dobrze stwardnieje, po roku albowiem traci swój skutek i staje si? czarnym i s?kowatym, jak dawniej, tak tera?niejsi wychwalaj? g?bk? modrzewiow? na ból g?owy, parali?, kaszel, sciatyk? i febry. Tego Agaryku mamy pod dostatkiem w Polszcze, gdziekolwiek lasy modrzewiowe znajduj? si?".
Z uwagi na swoje uznane w?a?ciwo?ci modrzewnik by? obiektem poszukiwa? i zbieractwa. Agarycyna zawarta w owocnikach pora?a unerwienie gruczo?ów potowych, w ma?ych dawkach pobudza o?rodek naczyniowo - ruchowy, w du?ych natomiast powoduje jego pora?enie. Znachorzy wiejscy stosowali odwary z modrzewnika przy cierpieniach wywo?anych nowotworem przewodu pokarmowego czy w?troby. Uznawano go za swoiste panaceum na wszelkie choroby, u?ywano jako substytut chininy.
Zagro?enie wygini?ciem tego gatunku spowodowa?o podj?cie próby translokacji modrzewnika lekarskiego w celu aktywnej ochrony, zwi?kszenia miejsc wyst?powania oraz uratowania od ca?kowitego wygini?cia. W jednym z rezerwatów przyrody w centralnej Polsce dokonano inokulacji 30 wiekowych drzew modrzewia europejskiego kawa?kami drewna modrzewiowego przero?ni?tego strz?pkami modrzewnika lekarskiego.
Puszcza?skiego charakteru dodaje rezerwatowi du?a ilo?? zwalonych drzew, martwych pni, poro?ni?tych owocnikami hub lub pokrytych kobiercami mchów i porostów a tak?e g?sty m?odnik pochodz?cy z samosiewu. Bogate runo le?ne sk?ada si? z rzadkich i chronionych gatunków ro?lin tj. liczyd?o górskie, pe?nik europejski, podkolan bia?y, kosaciec syberyjski, wawrzynek wilcze?yko, czosnek nied?wiedzi, storczyk plamisty, rosiczka okr?g?o- i d?ugolistna, wid?aki, mchy oraz paprocie.
O kondycji tutejszych lasów mo?e ?wiadczy? rozstrzygni?cie "Konkursu na najgrubsze drzewo Lasów Pa?stwowych u progu XXI wieku". W dniu 25 lutego 2002 r. Kapitu?a Konkursowa dokona?a wyboru najgrubszych drzew spo?ród zg?oszonych do konkursu.
Za najgrubsze drzewa uznano:
- w kategorii – „Jod?a pospolita" - jod?? pospolit? o obwodzie 415 cm, rosn?c? na terenie RDLP Radom, w Nadle?nictwie Suchedniów, Le?nictwie Odrow??ek, wydzieleniu 75c, zg?oszon? przez p. Zdzis?awa Jankowskiego.
- w kategorii – „Klony" - jawora, o obwodzie 620 cm, rosn?cego na terenie RDLP w Radomiu, Nadle?nictwie Suchedniów, Le?nictwie ?winia Góra, wydzieleniu 95 h, zg?oszonego przez p. Zdzis?awa Jankowskiego.
Fauna rezerwatu.
?wiat zwierz?t jest równie? interesuj?cy i odpowiada gatunkom spotykanym w ca?ym kompleksie lasów. Spotka? tu mo?na du?e ssaki - jelenie Cervus elaphus, ?osie Alces alces, sarny Capreolus capreolus, dziki Sus scrofa, i mniejsze zaj?ce Lepus europaeus, borsuki Meles meles, wiewiórki Sciurius vulgaris, lisy Vulpes vulpes, kuny le?ne Martes martes, ?asice Mustela nivalis, popielice Glis glis, orzesznice Muscardinus avellanarius, myszy le?ne Apodemus flavicollis, badylarki Micromys minutus, i nietoperze. Na pocz?tku bie??cego tysi?clecia w okolicy rezerwatu pojawi?y si? bobry Castor fiber, które przyby?y wzd?u? rzeki Krasnej, która w pobli?u rezerwatu ma swoje ?ród?a. Lecz najwi?ksz? sensacj? w ostatnim czasie by?o pojawienie si? zim? 2006 roku watahy wilków Canis lupus z?o?onej z trzech osobników. Przy le?nej drodze, prowadz?cej do rezerwatu ?winia Góra, my?liwi z kieleckiego ko?a ?owieckiego „Przepiórka" znale?li rozszarpanego m?odego jelenia i wiele tropów.
Spo?ród ptaków - kuku?k?, dzi?cio?y, bociana czarnego, kruka, jarz?bka, jastrz?bia go??biarza, sikorki, kowalika. P?azy reprezentuj? - ?aby, ropuchy, rzekotka drzewna, a gady – jaszczurki zwinka i ?yworodna, zaskroniec, padalec i ?mija zygzakowata. Wyst?puj? tu rzadko spotykane motyle – pok?onnik osiniec, mieniaki i szlaczko? torfowiec.
O tym jak wielk? warto?? przedstawia rezerwat, mo?e ?wiadczy? fakt zaprezentowania go w 1960 r. uczestnikom Konferencji Mi?dzynarodowej Unii Ochrony Przyrody.
Walory historyczne.
Pocz?wszy od XV wieku rezerwat by? miejscem wydobywania metod? odkrywkow? rud ?elaza,o czym ?wiadcz? do dzi? zachowane g?ównie w zachodniej cz??ci rezerwatu zasypane szyby, do?y kopalniane, a w okolicy ?lady po prymitywnych piecach. Takie wykorzystanie terenu, powi?zane z przemieszczeniem ziemi, podnios?o urodzajno?? gleby, a tym samym jako?? siedliska le?nego. W rejonie ?winiej Góry w czasie II wojny ?wiatowej przebywa?y liczne oddzia?y partyzanckie, mi?dzy innymi "Hubala", "Narbutta", "Ponurego".W gajówce Rosochy (nazwa pochodzi od ?opat ?osia) znajduje si? pomnik upami?tniaj?cy bitw? z hitlerowcami z 1944 r. Teren rezerwatu „?winiej Góry" znany jest najbardziej z wielkiej bitwy stoczonej przez brygady AL z hitlerowcami w 1944 r. 16 wrze?nia Niemcy rozpocz?li ob?aw? w lasach suchedniowskich, w których stacjonowa? obwód III AL. Dosz?o do ci??kiej 4-dniowej walki pod „?wini? Gór?”, w której po polskiej stronie wzi??y udzia?: 10 i 11 brygada AL., l Batalion I Brygady oraz kompania sztabowa. W nocy z 19 na 20 wrze?nia oddzia?y polskie zwin??y pier?cie? obrony i przedosta?y si? poza teren otoczony przez hitlerowców . Dowództwo obwodu przenios?o si? w lasy siekierzy?skie, a g?ówne si?y AL wycofa?y si? w rejon Gruszki.BZYMEK A., DURLIK L., STA?KOWIAK A. 2003. Rezerwat "?winia Góra". Las - racjonalna gospodarka i ochrona. Skar?yskie Zeszyty Ligi Ochrony Przyrody. Zeszyt nr 7; Skar?ysko–Kamienna s.41-48
Link: 1. The forest reserve "?winia Góra" 2. Galeria zdj?? z rezerwatu "?winia Góra" A. Sta?kowiak Prawa autorskie © Skar?yski Wortal Turystyczny Wszystkie prawa zastrzeżone. Opublikowane: 2006-01-31 (24480 odsłon) [ Wróć ] |