Jarz?bek
Bonasa (Tetrastes) bonasia
Niewiele osób zdaje sobie spraw? ze w okolicznych borach i lasach mo?na natkn?? si? na dziko ?yj?c? kur?. Nie chodzi tu oczywi?cie o uciekinierów z ferm a o naszego rodzimego jarz?bka, jednego z najbardziej tajemniczych a zarazem sympatycznych spo?ród naszych ptaków.
Jarz?bek jest wielko?ci kuropatwy. Sylwetk?, zw?aszcza w czasie biegu przypomina nieco kur? domow?, lecz u samca pró?no doszukiwa? si? grzebienia czy ozdobnego ogona. Ptaki obu p?ci posiadaj? za to doskonale ubarwienie maskuj?ce.
Mieszanina plamek i kresek w ró?nych odcieniach br?zu i szaro?ci z mniejszym udzia?em czerni i bieli sprawia, ?e jarz?bek przywieraj?c do ziemi potrafi niemal znikn??. Jedyn? dobrze widoczn? cech? odró?niaj?c? samca od partnerki jest czarna plama na gardle. Je?li ptak jest zaniepokojony, na g?owie uwydatnia si? niewielki czubek z piór. Oprócz tego cech? charakterystyczn? jarz?bka jest czarny pasek na ogonie pozwalaj?cy odró?ni? go od innych kuraków le?nych (np. cietrzewia) w momencie lotu. G?osem wabi?cym jest do?? cichy, wysoki gwizd nasuwaj?cy na my?l raczej mysikrólika albo jaki? inny drobiazg ni? kuraka.
Maskuj?ce ubarwienie jest nierozerwalnie zwi?zane ze zwyczajami jarz?bka. Mo?e on siedzie? tu? pod nogami nic nie spodziewaj?cego si? obserwatora.
Generalnie, zaniepokojony jarz?bek oddala si? niepostrze?enie na piechot?. Jak wprawny komandos wykorzystuje wszystkie zas?ony terenowe - pie?ki, patyki, do?ki i korzenie. Nie ?atwo to zaobserwowa?. Jednak, gdy ju? si? to uda, widok jest przekomiczny. W zdziwienie wprawia to, jak kurka na swoich ledwie wystaj?cych spod obfitego upierzenia nó?kach mo?e tak szybko, sprawnie i cicho biec w?ród pe?nego przeszkód runa.
Gdy wróg zaskoczy jarz?bka z bli?szej odleg?o?ci, obiera on inn? taktyk?. Przywiera do ziemi b?d? ga??zi i przestaje si? rusza?. Pomijaj?c przypadek, nie da si? go wtedy zauwa?y?. Upierzenie sprawia ze jarz?bek idealnie zlewa si? ze ?ció?k?. Gdy mimo to, najcz??ciej nie?wiadomie, podejdzie si? za blisko do ptaka, zrywa si? on z mog?cym przyprawi? o zawa? serca, bardzo g?o?nym furkotem wprost spod nóg w najbli?sz? g?stwin? lub na ga??? pobliskiego drzewa. W?a?nie w tym momencie, u?amku sekundy, w którym jarz?bek pozwala na kontakt wzrokowy, pasek na ogonie jest bardzo wygodna cech? diagnostyczn?. Lot jarz?bka jest bardzo dynamiczny, ale raczej krótkodystansowy. Nigdy nie spotyka si? go lec?cego ponad koronami drzew.
Jarz?bki w odró?nieniu od innych naszych kuraków s? monogamistami. ??cz? si? w sta?e pary ?yj?ce na sta?ych terytoriach, których broni? przed innymi.
Jesieni? i wiosn? patki tokuj?. Jarz?bki obu p?ci wabi? si? cichymi gwizdami, oprócz tego samce podskakuj? i trzepi? skrzyd?ami. Celem toków jest nie zdobycie jak najwi?kszej ilo?ci samic jak u g?uszców czy cietrzewi a po??czenie si? w pary w przypadku ptaków m?odych i walka o rewir. Toki jesienne s? powtarzane wiosn? miedzy innymi z powodu bardzo wysokiej ?miertelno?ci w?ród doros?ych ptaków w okresie zimy.
Samica sk?ada jaja w do?ku wys?anym kilkoma ?d?b?ami trawy. Miejsce to jest oczywi?cie dobrze zakamuflowane. Piskl?ta jako typowe zagniazdowniki kilka godzin po wykluciu opuszczaj? gniazdo i przez ponad miesi?c chodz? za matk?.
Dieta jarz?bków jest bardzo urozmaicona. Latem korzystaj? z obfito?ci owadów i jagód, jesieni? nie gardz? nasionami buka czy drzew iglastych a zim? skubi? p?czki g?ównie drzew i krzewów li?ciastych.
Jarz?bki ?yj? w ekstensywnie u?ytkowanych borach i lasach mieszanych gdzie niezb?dnymi elementami krajobrazu s? g?stwiny m?odych ?wierków lub jode?, niewielkie cieki wodne, fragmenty ?wietlistego starodrzewu lub nieu?ywane drogi le?ne. Intensywnie u?ytkowany drzewostan nie spe?nia tych wymogów wiec trudno si? dziwi? ze jarz?bek znajduje si? na Czerwonej Li?cie Zwierz?t Gin?cych i Zagro?onych w Polsce ze statusem DD (data deficient), co wynika z jego skrytego trybu ?ycia i trudno?ci w dok?adnym okre?laniu liczebno?ci, jakie z nim si? wi???. Jest wymieniony w Dyrektywie Ptasiej UE w za??czniku I i II. Oznacza to, ?e jego siedliska podlegaj? ochronie w ramach sieci Natura 2000, ale jednocze?nie jest ptakiem ?ownym w wybranych pa?stwach wspólnoty, w tym w Polsce.
U nas jarz?bek przetrwa? g?ównie w Karpatach i puszczach pó?nocno-wschodniej cz??ci kraju. W centrum ostoj? jest w?a?nie kielecczyzna gdzie liczebno?? szacuje si? na ok. 500 par.
Dopóki nie spotka?em osobi?cie jarz?bka by? on dla mnie, jak i wielu du?o znamienitszych ode mnie przyrodników, synonimem tajemnicy, zwierz?cia, które by? mo?e ?yje sobie gdzie? w lesie, przycupni?te do omsza?ej ga??zi, zamaskowane tak doskona?e ze nie sposób go wytropi?. Jakie? by?o moje zdziwienie, kiedy pewnego dnia rodzice powiedzieli mi, ?e w?a?nie spotkali jarz?bka na spacerze w niedu?ym, ale zawieraj?cym do?? dzikie skrawki, lesie za szpitalem miejskim.
Dzie? pó?niej wybra?em si? tam a poszukiwania zako?czy?y si? sukcesem. Od tego czasu w okolicznych lasach jarz?bka spotykam regularnie. Czasem zrywa mi si? tu? spod nóg, gdy przedzieram si? przez podmok?e ?wierczyny. Czasem w bardzo pocieszny sposób ucieka kolein? po nasypie starej kolejki le?nej czy drogi b?d? zastyga w bezruchu jak pieniek na skraju jakiej? polanki. Zdarza?o mi si? te? zobaczy? park? spokojnie spaceruj?c? po ziemi. Mimo, ?e aura tajemnicy prysn??a, ka?de spotkanie z tym skrytym ptakiem jest niezapomnianym prze?yciem. Przywi?zanie do terytoriów sprawia, ?e co roku mo?na spotka? jarz?bki w dok?adnie tych samych miejscach.
Spo?ród miejsc, po których mia?em przyjemno?? cz?sto odwiedza? naj?atwiej spotka? jarz?bka w lasach mi?dzy Skar?yskiem a Majdowem, w tym na ?ó?tym szlaku i na ?ródliskach dop?ywów Bernatki za Pogorza?ym. Zapewne sporo jarz?bków mieszka te? w kompleksach le?nych ?winiej Góry i Wykusu.
Aby zobaczy? jarz?bka oprócz szcz??cia potrzeba troch? skupienia. Wychodz?c na polank? czy trawiast? drog? le?n? warto przystan?? i sprawdzi? czy ka?dy pieniek to naprawd? pieniek a szanse na spotkanie diametralnie rosn?...
Zdjecia pochodza ze stron:
1. http://www.bayern.de/lfu/natur/natura2000/steckbriefe/voegel/a104_haselhuhn.htm
2. http://edu.taivalkoski.fi/tk-koulut/lukio/linnusto/pyy.jpg
3. http://env.people.com.cn/GB/8220/44994/45002/3386620.html
4. http://perso.wanadoo.fr/lebalkan/voyages/gelinotte.htm
Opracowa? i przes?a?:Maslik Prawa autorskie © Skar?yski Wortal Turystyczny Wszystkie prawa zastrzeżone. Opublikowane: 2006-02-14 (24212 odsłon) [ Wróć ] |
